Redaktor numeru: prof. dr hab. med. Maciej Modrzejewski
Inne artykuly | Inne edycje

Antybiotykowa profilaktyka okołooperacyjna w chorobach laryngologicznych

Summary

Any surgical treatment may be complicated by an infection. However administration of antibiotics is not indicated in every case of surgery. The author briefly presents risk factors of infectious complications, including anaerobic bacteria, in patients treated for ORL diseases. Types of antibiotic prophylactics are also presented.

Słowa kluczowe: antybiotyki, chirorgia, profilaktyka.

Keywords: antibiotics, surgery, prophylaxis.

---

Dr hab. med. Maciej Modrzejewski
Klinika Otolaryngologii CM UJ w Krakowie
Kierownik: dr hab. med. Jacek Składzień

Każdy zabieg chirurgiczny może być powikłany infekcją rany operacyjnej. Celem profilaktycznego podawania antybiotyków jest redukcja powikłań zapalnych i przetok. W tabeli 1 zestawiono czynniki silnie usposabiające do złego gojenia. W tabeli 2 natomiast przedstawiono różnorodne czynniki, mające wpływ na powstawanie pooperacyjnych powikłań infekcyjnych.

Tabela 1. Czynniki silnie usposabiające do rozwoju infekcji w ranach chirurgicznych

Cukrzyca Guzy złośliwe Wcześniejsze leczenie cytostatykami Wcześniejsze napromienianie Zaburzenia odporności komórkowej i humoralnej

Tabela 2. Czynniki mogące mieć wpływ na liczbę pooperacyjnych powikłań infekcyjnych

Wiek operowanego chorego Choroby współistniejące (krążeniowe, cukrzyca) Stan skóry (współistniejące wykwity zapalne) Rodzaj przeprowadzonej operacji (otwieranie górnych dróg oddechowo-pokarmowych) Technika operacyjna (operowanie atraumatyczne) Czas trwania operacji Doświadczenie operatora Czas przebywania chorego w szpitalu przed operacją Pora dnia (dobowy rytm wydzielania sterydów) Okolica anatomiczna (nos, zatoki, ślinianki, gardło) Flora bakteryjna pacjentów (nosicielstwo gronkowców) Drenaż rany pooperacyjnej (czas utrzymania drenażu, aktywność drenażu)

Według obecnych poglądów, profilaktyka antybiotykowa powinna być prowadzona możliwie krótko. Okołooperacyjne podawanie antybiotyków nie jest bezwzględnie wymagane po każdym zabiegu chirurgicznym przeprowadzonym w obrębie głowy i szyi. Wyróżnia się:

1. profilaktykę jednego uderzenia - jedna dawka antybiotyku podczas wprowadzania do narkozy;
2. ultrakrótką profilaktykę - jedna dawka antybiotyku około dwie godziny przed operacją, druga i trzecia w dniu operacji;
3. profilaktykę krótkoterminową - pierwsza dawka dwie godziny przed operacją, dalsze dawki antybiotyku w 24 do 48 godzin po operacji.

Bardzo ważny jest nie tyle wybór antybiotyku (o możliwie szerokim spektrum), ile prawidłowo postawione wskazanie do przeprowadzenia okołooperacyjnej profilaktyki. Chirurgiczne leczenie chorych na nowotwory głowy i szyi, zlokalizowane w obrębie jamy ustnej, gardła i krtani stanowi najbardziej typowe wskazanie do zastosowania okołooperacyjnej antybiotykoterapii, podobnie jak złamania żuchwy czy innych kości twarzoczaszki. Prospektywne, randomizowane badania wykazały, iż profilaktyka jednego uderzenia (jedna dawka antybiotyku) jest najbardziej skuteczna. Spektrum bakteryjne szczególnie często spotykane u chorych operowanych z powodu nowotworów głowy i szyi obejmuje gronkowce złociste i bakterie beztlenowe. Profilaktyka antybiotykowa musi więc uwzględnić także lek na beztlenowce, np. metronidazol. W tabeli 3 wymieniono rodzaje operacji laryngologicznych, które nie wymagają bezwzględnej, okołooperacyjnej profilaktyki antybiotykowej.

Tabela 3. Rodzaje operacji laryngologicznych nie wymagające okołooperacyjnej profilaktyki antybiotykowej

Egzostozy przewodu słuchowego zewnętrznego Tympanoplastyki (wykonywane na uchu suchym, bezpiecznym) Operacyjne leczenie otosklerozy (typowe niepowikłane zabiegi) Operacja przegrody nosa Operacja przegrody nosa połączona z operacją plastyczną nosa Usuwanie blizn i zmarszczek Usuwanie węzłów chłonnych Usuwanie ślinianki podżuchwowej Parotidektomie Operacje tarczycy Radykalne, zmodyfikowane, selektywne wycięcia regionalnych węzłów chłonnych Plastyka uszu zewnętrznych

Jak wspomniano, w laryngologii bardzo często spotykamy infekcje mieszane florą tlenową i beztlenową. W tabeli 4 zestawiono czynniki sprzyjające infekcji beztlenowej. W tabeli 5 przedstawiono bardzo typowe jednostki chorobowe w zakresie laryngologii, w których czynnikiem sprawczym są bakterie beztlenowe. W przypadku operowania takich chorych istnieje bezwzględna konieczność zastosowania antybiotyków zwróconych przeciwko florze beztlenowej.

Tabela 4. Czynniki sprzyjające infekcji bakteriami beztlenowymi w laryngologii

Alkoholizm Wiek chorego Angiopatie, krwotok Cukrzyca Zażywanie narkotyków Długie zaleganie ciała obcego w tkankach Zła hemostaza Hipoksja Leczenie immunosupresyjne Operacje przebiegające z otwarciem błony śluzowej górnych dróg pokarmowo-oddechowych

Tabela 5. Jednostki chorobowe w laryngologii wywołane bakteriami beztlenowymi

Aktynomykoza Angina ludovici Angina Plaut-Vincenta Ropnie szyjne, zwłaszcza głęboko leżące Ropnie mózgu (oto- i rynogenne) Zapalnie zmienione przetoki okołouszne Zapalenie wyrostka sutkowatego Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (otogenne) Nekrotyczne zapalenie dziąseł Oczne ropne powikłania zapalenia zatok przynosowych Perlakowe zapalenie ucha środkowego Ropnie okołomigdałkowe Ropnie zagardłowe Zapalenie zakrzepowe żyły szyjnej wewnętrznej Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych Infekcja ran chirurgicznych po rozległych zabiegach onkologicznych

Wnioski

1. Antybiotykowa profilaktyka okołooperacyjna nie jest bezwzględnie wymagana i konieczna po każdym zabiegu operacyjnym w obrębie głowy i szyi.
2. Wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko infekcji florą beztlenową, należy zastosować odpowiedni antybiotyk. W chirurgii głowy i szyi taka konieczność pojawia się na ogół po resekcji błon śluzowych dróg pokarmowo-oddechowych.
3. Najskuteczniejszą formą profilaktyki jest ultrakrótka (jednorazowa uderzeniowa) lub krótka profilaktyka. Podając antybiotyk, zawsze powinno się uwzględnić okres samej operacji (narkozy).

Autor: Maciej Modrzejewski
Źródło: "TERAPIA" NR 9 z. 1 (94), WRZESIEŃ 2000, Strona 40-41