Dawne archiwum Miesięcznika "Terapia" 1999-2017

TERAPIA - GASTROENTEROLOGIA - CZERWIEC 2009

Redaktor numeru: prof. dr hab. n. med. Witold Bartnik
Inne artykuly | Inne edycje

Zakażenie Helicobacter pylori u dzieci - co je odróżnia


Summary

Helicobacter pylori is one of the most common pathogens afflicting men. It is estimated that about one half of the worldís population is infected by this microorganism. Although new infections affect both children and adults alike, the course and outcome in these populations show many similarities as well as certain differences. The article discusses the epidemiology of H. pylori infection, clinical presentation, diagnosis and treatment, with particular emphasis on the pediatric population. The article presents the main differences between H. pylori infection in children and in adults.

Keywords: H. pylori, children, adults, infection, clinical presentation, diagnosis, treatment.

Słowa kluczowe: H. pylori, dzieci, dorośli, zakażenie, klinika, diagnostyka, leczenie.

Dr n med. Piotr Albrecht,
dr n med. Izabella Łazowska-Przeorek
Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM
Kierownik: prof. nadzw. dr hab. n. med. Andrzej Radzikowski

Choć najnowsze badania genetyczne dowodzą, że Helicobacter pylori towarzyszy człowiekowi już co najmniej 58000 lat (1), to historia odkrycia i wykazania jego roli w patologii człowieka przez Marshalla i Warrena liczy sobie niewiele ponad 25 lat (2,3,4). Przez ten okres nauka zgromadziła ogromną wiedzę na temat jego właściwości, epidemiologii, patogenezy oraz następstw zakażenia i metod leczenia. Choć świeże zakażenia H. pylori dotyczą zarówno dzieci (częściej), jak i dorosłych (rzadziej), a ich przebieg i konsekwencje mają wiele podobnych cech, to są między nimi także pewne różnice, na które w tym artykule postaramy się zwrócić szczególną uwagę.

Epidemiologia

Szacuje się, że około połowa ludności świata jest zakażona tym drobnoustrojem (5). Głównym rezerwuarem zarazka jest człowiek. Zakażeniu sprzyjają: niski status ekonomiczny, znaczne zagęszczenie domowników, złe warunki sanitarne, nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny, przebywanie w zatłoczonych żłobkach i przedszkolach. Wiele danych wskazuje, że wraz z poprawą warunków bytowych częstość zakażeń spada (6,7,8).

W krajach rozwijających się zakażenie występuje częściej (> 80% populacji) (9,10) i pojawia się w młodszych grupach wiekowych (11), podczas gdy w krajach rozwiniętych jest rzadsze (20-50% populacji) (12,13) i do zakażenia dochodzi nieco później (15). Najnowsze szwedzkie badania wskazują np. że jest tam zaledwie 2% dzieci zakażonych (13).

Polska jest krajem o wysokim wskaźniku zakażeń H. pylori (14). U dorosłych sięga on około 70-80% (15,16). W wieku od 0 do 18 lat zakażonych jest 30,41% (17) dzieci, a w wieku od 6. m.ż. do 4. r.ż. 18,38% (18).

Do zakażenia najczęściej dochodzi przed 3. rokiem życia (19) w domu, gdzie głównym źródłem jest matka (21,20) lub starsze rodzeństwo (21,22) oraz w skupiskach, takich jak żłobki i przedszkola.

Reinfekcje po skutecznej eradykacji w krajach rozwiniętych występują u dorosłych z częstością 0,3-0,7%/rok/osobę, a w krajach rozwijających się 6-14% (23). U dzieci natomiast reinfekcje szacuje się na 6-13% na rok (dane z Francji i Włoch) (24,25).

Żołądkowo-jelitowe następstwa zakażenia u dzieci i dorosłych

Z olbrzymiej rzeszy zakażonych H. pylori tylko nieliczni mają chorobę wrzodową lub nowotworową żołądka. Szacuje się, że będzie to odpowiednio 10-20% i 1-2% (26,27,28). Pozostałe 80% nie będzie miało żadnych objawów chorobowych (15,29); jedynie histopatologicznie można u nich wykazać różnie nasilony i rozległy stan zapalny błony śluzowej żołądka.

Zakażenie H. pylori nabyte we wczesnym dzieciństwie powoduje zwykle rozwój wieloogniskowego zapalenia żołądka z zajęciem części przedodźwiernikowej i trzonu żołądka oraz ze spadkiem lub nieznacznym wzrostem wydzielania kwasu. Zapalenie to z czasem przechodzi w wieloogniskowe, zanikowe zapalenie błony śluzowej. Po wielu latach pojawia się metaplazja jelitowa, dysplazja i w końcowym efekcie dobrze zróżnicowany rak żołądka o charakterze gruczołowym (adenocarcinoma). Ta sekwencja zdarzeń nosi nazwę „kaskady Correa” (30,31).

Zakażenie nabyte w późniejszym (choć niedokładnie zdefiniowanym) okresie powoduje raczej przewlekłe zapalenie części przedodźwiernikowej żołądka z prawidłowym lub ze znacznym wzrostem wydzielania kwasu i predysponuje do rozwoju wrzodu dwunastnicy związanego z powstaniem metaplazji żołądkowej w dwunastnicy (32,33).

Najczęstszym objawem choroby wrzodowej u dzieci jest ból brzucha. Ma on zwykle tępy i gniotący charakter, jest z reguły źle lokalizowany, choć czasem wyraźnie odczuwany w okolicy okołopępkowej lub nadbrzusza i często promieniuje do pleców. U dzieci w wieku przedszkolnym ból odczuwany jest najczęściej w okolicy pępka i wyraźnie nasila się po jedzeniu. Po szóstym roku życia bóle mają charakter zbliżony do odczuwanych przez dorosłych (budzą chorego w nocy, mają także okresy zaostrzeń i remisji związane z porami roku), jednak dużo częściej niż u dorosłych nasilają się po jedzeniu, podczas gdy u dorosłych na ogół po jedzeniu łagodnieją. Czasowy związek z posiłkami obserwuje się u dzieci rzadziej niż u dorosłych (tylko w 50% (34) do 75% (35) przypadków). Niekiedy dominującym objawem jest „żarłoczność” i wtórna do niej znaczna otyłość typu prostego (obserwacje własne). Wymioty są objawem rzadszym, mogą jednak stać się przyczyną zahamowania wzrastania. Krwawienie z przewodu pokarmowego może być czasem jedynym objawem choroby wrzodowej. Krwawienie obserwuje się w 15-20% przypadków choroby wrzodowej u dzieci. Jedynym objawem choroby wrzodowej bywa niekiedy niedokrwistość z niedoboru żelaza z towarzyszącymi bólami głowy i uczuciem zmęczenia. Objawy perforacji występują w 5-10% przypadków choroby wrzodowej u dzieci.

Związek zakażenia H. pylori z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy nie budzi już wątpliwości zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. W niektórych regionach świata zakażenie H. pylori stwierdza się u 95% chorych z chorobą wrzodową dwunastnicy i u 80% z chorobą wrzodową żołądka (36). Przyczynowa rola H. pylori w chorobie wrzodowej potwierdzona została m.in. w badaniach nad jej nawracaniem po eradykacji. Metaanaliza badań nad efektami terapii wykazała, że 20% nawrotów pomimo skutecznej eradykacji jest najprawdopodobniej związane ze stosowaniem NLPZ lub owrzodzeniami idiopatycznymi, a nie zakażeniem H. pylori - OR 0,20 (95% CI, 0,13-0,31) (36).

Związek zakażenia H. pylori z MALT-lymphoma jest także dobrze udokumentowany, bowiem zakażenie wykrywa się aż w 90% przypadków chłoniaków o niskim stopniu złośliwości (low-grade MALT lymphoma) (37,38). Dodatkowo za związkiem tym przemawiają wyniki działań interwencyjnych w postaci eradykacji H. pylori prowadzącej do całkowitej lub częściowej remisji chłoniaka (39,40,41). U dzieci chłoniak typu MALT jest jednak zjawiskiem kazuistcznym.

Liczne badania epidemiologiczne i obserwacje przypadków wskazują na wyraźny związek zakażenia H. pylori z gruczolakorakiem żołądka (adenocarcinoma) (42,43,44,45). Ryzyko to jest, jak się wydaje, 2-3 krotnie wyższe u mężczyzn, natomiast u kobiet takiej zależności nie wykazano (42). Choć proces nowotworzenia rozpoczyna się już w dzieciństwie, to trwa tak długo, że nie obserwuje się raka żołądka u dzieci.

Następstwa zakażenia H. pylori poza przewodem pokarmowym

Przewlekła idiopatyczna małopłytkowość
Pierwsze doniesienia dotyczące roli H. pylori w powstawaniu i utrzymywaniu się przewlekłej małopłytkowości idiopatycznej (cITP, chronic idiopathic thromocytopenic purpura) pojawiły się w 1998 roku (46), a następnie w 2005 roku (47,48). Od tego czasu zaczęły się ukazywać coraz liczniejsze i bardziej usystematyzowane badania dotyczące zarówno dzieci (49,50), jak i dorosłych (51,52) oraz jeden systematyczny przegląd piśmiennictwa z metaanalizą (53) potwierdzające znaczenie zakażenia H. pylori w cITP. Znalazło to także swoje odzwierciadlenie w konsensusie III z Maastricht z 2007 roku (54), w którym cITP wymieniane jest jako nowe wskazanie do leczenia eradykacyjnego u dzieci i dorosłych.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Drugim pozajelitowym następstwem zakażenia H. pylori udokumentowanym wieloma badaniami (55,56) i uwzględnionym w ostatnim konsensusie III z Maastricht 2007 roku (54) dotyczącym dzieci i dorosłych jest niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Wpływ zakażenia na masę ciała i wzrastanie
Znaczącym, zwłaszcza w krajach rozwijających się, następstwem zakażenia H. pylori w okresie rozwojowym, jest jego ujemny wpływ na rozwój fizyczny i wzrastanie. Choć to następstwo zakażenia nie znalazło miejsca w najnowszym konsensusie III z Maastricht z 2007 roku (54), wiele prac wyraźnie wskazuje na istnienie takiego związku (57,58,59,60).

Zakażenie H. pylori a zespół nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS)
Stray-Pedersen i wsp. w 2008 porównując wyniki testu kałowego na obecność H. pylori u 160 niemowląt zmarłych z powodu SIDS z wynikami uzyskanymi u 156 zdrowych niemowląt wykazali statystycznie znamiennie częstsze występowanie dodatniego testu (p < 0,001) u dzieci zmarłych z powodu SIDS, niż u dzieci zdrowych. Autorzy sugerują, że zakażenie H. pylori może być czynnikiem wyzwalającym SIDS w pierwszych 5 miesiącach życia (61). Problem ten wymaga jednak dalszych usystematyzowanych badań.

Rozpoznawanie zakażenia

Niepodważalną rolę w rozpoznawaniu choroby wrzodowej i zakażenia H. pylori u dzieci i dorosłych odgrywa badanie endoskopowe. Typowym makroskopowym obrazem zakażenia wywołanego przez H. pylori, przede wszystkim u dzieci, a znacznie rzadziej u dorosłych, jest różnie nasilone grudkowanie błony śluzowej żołądka nadające części antralnej wygląd „kocich łbów” lub „brukowania” (62,63,64,65,66,67). Typowy obraz grudkowania ilustruje rycina 1.



Złotym standardem w rozpoznawaniu zakażenia H. pylori u dzieci, podobnie jak u dorosłych, jest jednoczesne zastosowanie testu ureazowego (czułość i specyficzność > 90%) wraz z badaniem histopatologicznym (czułość i specyficzność > 95%) lub hodowlą (68,69,70) o czułości i specyficzności przekraczającej 95% (71).

Porównywalną do złotego standardu wartość diagnostyczną u dzieci > 2. r.ż. i dorosłych ma ureazowy test oddechowy (urea breath test, UBT) (72,73). Czułość i specyficzność UBT przekracza 95% (74). Specyficzność jest gorsza u dzieci do 2.- 3. r.ż. (69). Stanowiska różnych gremiów gastroenterologicznych wskazują, że test oddechowy z mocznikiem jest bardzo wiarygodną metodą rozpoznawania zakażenia u dzieci > 2. r.ż. (69,70), wymaga jednak dalszej oceny u dzieci < 2. r.ż. (75,76,77). Stanowisko to podtrzymano w konsensusie III z Maastricht z 2007 roku (54).

Stanowisko European Helicobacter pylori Study Group oraz grupy roboczej ds H. pylori ESPGHAN z 2000 roku oraz zbliżone stanowisko stowarzyszenia amerykańskiego wskazują, że metody serologiczne nie są wystarczająco wiarygodne, aby na ich podstawie ustalać rozpoznanie zakażenia H. pylori u dzieci (69,70), choć są one wiarygodne, tanie i powszechnie używane w diagnostyce infekcji u dorosłych (czułość i specyficzność 80-90%). Stanowisko to potrzymano w konsensusie III z Maastricht z 2007 roku (54). Dostępne testy serologiczne opracowane dla dorosłych mogą być stosowane u dzieci > 12. r.ż. (78).

Wykrywanie antygenów H. pylori w kale metodą immunoenzymatyczną (ELISA) jest efektywnym i nieinwazyjnym sposobem rozpoznawania zakażenia oraz oceny efektów terapii u dorosłych i dzieci (79,80,81). W wieku dziecięcym testy te wymagają oddzielnej standaryzacji, gdyż dotychczasowe badania wykazały zmienną czułość i specyficzność tych testów zależną od rodzaju testu (przeciwciała poli- i monoklonalne) i badanej populacji dziecięcej (odpowiednio: czułość 72-98%, specyficzność 96-99%) (79,80,81). Trzeba zaznaczyć, że testy te mogą wykrywać zabite lub częściowo zdegradowane bakterie jeszcze przez dłuższy czas po zakończeniu leczenia (82).

Leczenie zakażenia

Wskazaniami do eradykacji H. pylori u dzieci są (54,69,70, 83,84,85):

  • choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
  • choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy w wywiadzie
  • nasilone przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka z nadżerkami
  • chłoniak żołądka typu MALT
  • rak żołądka w rodzinie
  • niedokrwistość z niedoboru żelaza oporna na leczenie
  • przewlekła małopłytkowość idiopatyczna z towarzyszącą infekcją H. pylori

U osób bez objawów eradykacja może mieć miejsce tylko na wyraźne żądanie rodziców dziecka po uprzedzeniu ich o ewentualnych działaniach niepożądanych takiej terapii oraz, że sama eradykacja nie gwarantuje ustąpienia wszystkich objawów.

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych, zaleca się obecnie terapię potrójną. Skuteczność takiego leczenia prowadzonego przez 7-14 dni nie przekracza 90% (86,87,88,89,90,91). U dzieci terapia potrójna, w której skład wchodzi klarytromycyna, często cechuje się skutecznością mniejszą niż 80% (92,93,94). W Europie zalecany jest schemat siedmio- do dziesięciodniowego leczenia, natomiast w Stanach Zjednoczonych czternastodniowy.
U dzieci najczęściej stosowanymi lekami są amoksycylina, klarytromycyna, metronidazol lub tinidazol w połączeniu z inhibitorem pompy protonowej: omeprazolem (jedyny IPP zarejestrowany w Polsce dla dzieci) lub lanzoprazolem (92,95,96).

W pierwszorzutowym leczeniu u dzieci zaleca się obecnie terapię z omeprazolu w skojarzeniu z amoksycyliną oraz metronidazolem. Zamiennie zamiast metronidazolu można zastosować klarytromycynę, jednak ze względu na systematyczne narastanie oporności H. pylori na ten antybiotyk jego znaczenie, zwłaszcza w pediatrii, znacznie zmalało (96), gdyż oporność na klarytromycynę sięga niekiedy już 40% (97).

Zalecane dawkowanie poszczególnych leków zestawiono w tabeli 1.



W terapii drugiego rzutu u dzieci zaleca się podawanie cytrynianu bizmutawego w 2-4 dawkach na dobę (8 mg/kg/24h, maks. 480 mg/24h) (u dorosłych bizmutu koloidalnego) z omeprazolem, amoksycyliną i dodatkowo metronidazolem albo klarytromycyną lub też u dzieci po 12. r.ż. tetracykliną w dwóch dawkach (50 mg/kg/24h; maks. 2g/24h) (tzw. terapia poczwórna).

Kontrola wyników leczenia

Obecnie u dzieci, podobnie jak u dorosłych, zaleca się  aby skuteczność terapii monitorować wiarygodną metodą nieinwazyjną, głównie testem oddechowym (98,99,100). Dane co do wiarygodności tzw. testów kałowych u dzieci są jeszcze zróżnicowane i zależne od rodzaju testu. Testy te mogą wykrywać zabite lub częściowo zdegradowane bakterie przez dłuższy czas po zakończeniu leczenia (82,100,101,102,103,104). Dlatego kontrole eradykacji powinny być wykonywane tymi testami najwcześniej po 4-6 tygodniach od zakończenia terapii.

Podsumowanie

Zakażenia H. pylori mają u dorosłych i dzieci wiele cech wspólnych, są jednak między nimi także pewne różnice. Najważniejsze zebrano poniżej:

  • Charakterystycznym endoskopowym objawem zakażenia H. pylori u dzieci jest grudkowanie błony śluzowej części antralnej żołądka.
  • Do zakażenia H. pylori dochodzi najczęściej do 3. r.ż., głównie w środowisku domowym (matka) lub w żłobku czy przedszkolu, a zakażeniu sprzyjają złe warunki socjoekonomiczne.
  • Polska należy do krajów o wysokim wskaźniku zakażeń H. pylori, także w populacji dziecięcej.
  • Im młodsze dziecko, tym mniej typowe objawy choroby wrzodowej wywołanej zakażeniem H. pylori.
  • Objawami spoza przewodu pokarmowego charakterystycznymi dla zakażenia w wieku dziecięcym są niedobór masy ciała i wzrostu oraz sugerowany w ostatnim okresie związek z nagłą śmiercią łóżeczkową.
  • Diagnostyka w wieku dziecięcym nie odbiega od stosowanej u dorosłych, poza tym, że wiarygodność testu oddechowego do 2. r.ż. jest kwestionowana, podobnie jak i niektórych testów kałowych (bez względu na wiek dziecka).
  • W pediatrii dopuszczony jest na razie jedynie jeden inhibitor pompy protonowej (omeprazol), a w terapii pierwszego rzutu zaleca się głównie amoksycylinę i metronidazol, ze względu na szybkie narastanie oporności H. pylori na klarytromycynę. W terapii drugiego rzutu u dzieci dopuszczony jest tylko cytrynian bizmutawy.

Adres do korespondencji:
dr Piotr Albrecht
Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM
ul. Działdowska 1, 01-184 Warszawa
tel. 022 452 32 66; e-mail: palbrecht@kliniczny.pl

Piśmiennictwo:

  1. Linz B., Balloux F., Moodley Y. i wsp.: An African origin for the intimate association between humans and Helicobacter pylori. Nature 2007, 445: 915-918.
  2. Albrecht P., Łazowska-Przeorek I.: Znaczenie odkrycia H. pylori przez Barry’ego J. Marshalla i Robina J. Warrena. Essentia Medica 2006, 5-6: 21-27.
  3. Warren J.R., Marshall B.J.: Unidentified curved bacilli on gastric epithelium in active gastritis. Lancet 1983, i: 1273-1275.
  4. Marshall B.J., Warren J.R.: Unidentified curved bacilli on gastric epithelium in active gastritis and peptic ulceration. Lancet 1984, i: 1311-1315.
  5. Suerbaum S., Michetti P.: Helicobacter pylori infection. N. Engl. J. Med. 2002, 15: 1175-1186.
  6. Ahmed K.S., Khan A.A., Ahmed I. i wsp.: Impact of household hygiene and water source on the prevalence and transmission of Helicobacter pylori: a South Indian perspective. Singapore Med. J. 2007, 6: 543-549.
  7. Parente J.M., da Silva B.B., Palha-Dias M.P. i wsp.: Helicobacter pylori infection in children of low and high socioeconomic status in northeastern Brazil. Am. J. Trop. Med. Hyg. 2006, 3: 509-12.
  8. Tkachenko M.A., Zhannat N.Z., Erman L.V. i wsp.: Dramatic changes in the prevalence of Helicobacter pylori infection during childhood: a 10-year follow-up study in Russia. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2007, 4: 428-432.
  9. Bartnik W.: W sprawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczących “Postępowania w zakażeniu Helicobacter pylori (rok 2004)”. Med. Prakt. 2004, 11: 159-161.
  10. Marshall B.J.: The 1995 Albert Lasker Medical Research Award. Helicobacter pylori. The etiologic agent for peptic ulcer. JAMA 1995, 13: 1064-1066.
  11. Pérez-Pérez G.I., Rothenbacher D., Brenner H.: Epidemiology of Helicobacter pylori infection. Helicobacter 2004, 9 (Suppl 1): 1-6.
  12. Pounder R.E., Ng D.: The prevalence of Helicobacter pylori infection in different countries. Aliment Pharmacol. Ther. 1995, 9 (Suppl 2): 33-39.
  13. Tindberg Y., Nyrén O., Blennow M. i wsp.: Helicobacter pylori infection and abdominal symptoms among Swedish school children. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2005, 1:33-8.
  14. Matysiak-Budnik T., Knapik Z., Mégraud F. i wsp.: Helicobacter pylori infection in Eastern Europe: seroprevalence in the Polish population of Lower Silesia. Am. J. Gastroenterol. 1996, 12: 2513-2515.
  15. Konturek S.J.: Laureaci Nagrody Nobla z fizjologii i medycyny w roku 2005: Barry J. Marshall i Robin J. Warren. Med. Dypl. 2005, 14: 53-59.
  16. Brzozowski T., Marlicz K., Bartnik W.: Choroby żołądka i dwunastnicy. (w:) Choroby wewnętrzne. (red.) Szczeklik A. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005: 777.
  17. Iwańczak F., Madorkowska E., Kaczmarski M. i wsp.: Badania epidemiologiczne częstości występowania zakażenia Helicobacter pylori u dzieci w Polsce. Pediat Współcz. 2004, 6: 345-350.
  18. Przybyszewska K., Bielanski W., Fyderek K.: Frequency of Helicobacter pylori infection in children under 4 years of age. J. Physiol. Pharmacol. 2006, 57 (Suppl 3): 113-122.
  19. Rowland M., Daly L., Vaughan M. i wsp.: Age-specific incidence of Helicobacter pylori. Gastroenterol. 2006, 1: 65-72: 211.
  20. Tindberg Y., Bengtsson C., Granath F. i wsp.: Helicobacter pylori infection in Swedish school children: lack of evidence of child-to-child transmission outside the family. Gastroenterol. 2001, 2: 310-316.
  21. 21. Rowland M., Lambert I., Gormally S. i wsp.: Carbon 13-labeled urea breath test for the diagnosis of Helicobacter pylori infection in children. J. Pediatr. 1997, 6: 815-820.
  22. Goodman K.J., Correa P.: Transmission of Helicobacter pylori among siblings. Lancet 2000, 355: 358-362.
  23. Logan R.P., Walker M.M.: ABC of the upper gastrointestinal tract: Epidemiology and diagnosis of Helicobacter pylori infection. BMJ 2001, 323: 920-922.
  24. Magistá A.M., Ierardi E., Castellaneta S. i wsp.: Helicobacter pylori status and symptom assessment two years after eradication in pediatric patients from a high prevalence area. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2005, 3: 312-8.
  25. Halitim F., Vincent P., Michaud L. i wsp.: High rate of Helicobacter pylori reinfection in children and adolescents. Helicobacter 2006, 3: 168-72.
  26. Ernst P.B., Gold B.D.: The disease spectrum of Helicobacter pylori: the immunopathogenesis of gastroduodenal ulcer and gastric cancer. Ann. Rev. Microbiol. 2000, 54: 615-640.
  27. Kuipers E.J.: Review article: exploring the link between Helicobacter pylori and gastric cancer. Aliment Pharmacol. Ther. 1999, 13 (Suppl 1): 3-11.
  28. El-Omar E.M., Carrington M., Chow W.H. i wsp.: Interleukin-1 polymorphism associated with increase risk of gastric cancer. Nature 2000, 404: 398-402.
  29. Konturek P.C., Kania J., Konturek J.W. i wsp.: H. pylori infection, atrophic gastritis, cytokines, gastrin, COX-2, PPAR gamma and impaired apoptosis in gastric carcinogenesis. Med. Sci. Monit. 2003, 7: 53-66.
  30. Correa P.: Human gastric carcinogenesis: a multistep and multifactorial process—First American Cancer Society Award Lecture on Cancer Epidemiology and Prevention. Cancer Res. 1992, 24: 6735-6740.
  31. Correa P., Haenszel W., Cuello C. i wsp.: A model for gastric cancer epidemiology. Lancet 1975, 2: 58-60.
  32. Go M.F.: What are the host factors that place an individual at risk for Helicobacter pylori-associated disease? Gastroenterol. 1997, 113: 15-20.
  33. Correa P., Haenszel W., Cuello C. i wsp.: A model for gastric cancer epidemiology. Lancet 1975, 2: 58-60.
  34. Murphy M.S. i wsp.: Duodenal ulceration: review of 110 cases. Arch. Dis. Child. 1987, 62: 554-558.
  35. 35. Huang F.C. i wsp.: Long-term follow-up of duodenal ulcers in children before and after eradication of Helicobacter pylori. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1999, 28: 76-80.
  36. Kuipers E.J., Thijs J.C., Festen H.P.: The prevalence of Helicobacter pylori in peptic ulcer disease. Aliment Pharmacol Ther. 1995, 9 (Suppl 2): 59-69.
  37. Wotherspoon A.C., Ortiz-Hidalgo C., Falzon M.R. i wsp.: Helicobacter pylori -associated gastritis and primary B-cell gastric lymphoma. Lancet 1991, 338: 1175-1176.
  38. Nakamura T., Inagaki H., Seto M. i wsp.: Gastric low-grade B-cell MALT lymphoma: treatment, response, and genetic alteration. J. Gastroenterol. 2003, 10: 921-929.
  39. Bayerdörffer E., Neubauer A., Rudolph B. i wsp.: Regression of primary gastric lymphoma of mucosa-associated lymphoid tissue type after cure of Helicobacter pylori infection. MALT Lymphoma Study Group. Lancet 1995, 345: 1591-1594.
  40. Roggero E., Zucca E., Pinotti G. i wsp.: Eradication of Helicobacter pylori infection in primary low-grade gastric lymphoma of mucosa-associated lymphoid tissue. Ann. Intern. Med. 1995, 10: 767-769.
  41. Morgner A., Bayerdörffer E., Neubauer A. i wsp.: Malignant tumors of the stomach. Gastric mucosa-associated lymphoid tissue lymphoma and Helicobacter pylori. Gastroenterol. Clin. North. Am. 2000, 3: 593-607.
  42. Yamagata H., Kiyohara Y., Aoyagi K. i wsp.: Impact of Helicobacter pylori infection on gastric cancer incidence in a general Japanese population: the Hisayama study. Arch. Intern. Med. 2000, 13: 1962-1968.
  43. Uemura N., Okamoto S., Yamamoto S. i wsp.: Helicobacter pylori infection and the development of gastric cancer. N. Engl. J. Med. 2001, 11: 784-789.
  44. Parsonnet J., Friedman G.D., Vandersteen D.P. i wsp.: Helicobacter pylori infection and the risk of gastric carcinoma. N. Engl. J. Med. 1991, 16: 1127-1131.
  45. Wang C., Yuan Y., Hunt R.H.: The association between Helicobacter pylori infection and early gastric cancer: a meta-analysis. Am. J. Gastroenterol. 2007, 8: 1789-1798.
  46. Gasbarrini A., Franceschi F., Tartaglione R. i wsp.: Regression of autoimmune thrombocytopenia after eradication of Helicobacter pylori. Lancet 1998,  352: 878.
  47. Fujimura K., Kuwana M,. Kurata Y. i wsp.: Is eradication therapy useful as the first line of treatment in Helicobacter pylori-positive idiopathic thrombocytopenic purpura? Analysis of 207 eradicated chronic ITP cases in Japan. Int. J. Hematol. 2005, 2: 162-168.
  48. Suzuki T., Matsushima M., Masui A. i wsp.: Effect of Helicobacter pylori eradication in patients with chronic idiopathic thrombocytopenic purpura-a randomized controlled trial. Am. J. Gastroenterol. 2005, 6: 1265-1270.
  49. Jaing T.H., Yang C.P., Hung I.J. i wsp.: Efficacy of Helicobacter pylori eradication on platelet recovery in children with chronic idiopathic thrombocytopenic purpura. Acta Paediatr. 2003, 10: 1153-1157.
  50. Wu K.S., Hsiao C.C., Yu H.R. i wsp.: Helicobacter pylori infection and childhood idiopathic thrombocytopenic purpura. Acta Paediatr. 2007, 5: 263-266.
  51. Rostami N., Keshtkar-Jahromi M., Rahnavardi M. i wsp.: Effect of eradication of Helicobacter pylori on platelet recovery in patients with chronic idiopathic thrombocytopenic purpura: a controlled trial. Am. J. Hematol. 2008, 5: 376-381.
  52. Suzuki T., Matsushima M., Shirakura K. i wsp.: Association of inflammatory cytokine gene polymorphisms with platelet recovery in idiopathic thrombocytopenic purpura patients after the eradication of Helicobacter pylori. Digestion 2008, 2: 73-78.
  53. Franchini M., Cruciani M., Mengoli C. i wsp.: Effect of Helicobacter pylori eradication on platelet count in idiopathic thrombocytopenic purpura: a systematic review and meta-analysis. J. Antimicrob. Chemother. 2007, 2: 237-246.
  54. Malfertheiner P., Megraud F., O’Morain C. i wsp. And The European Helicobacter Study Group (EHSG): Current concepts in the management of Helicobacter pylori infection: the Maastricht III Consensus Report. Gut 2007, 6: 772-781.
  55. 55. Annibale B., Marignani M., Monarca B. i wsp.: Reversal of iron deficiency anemia after Helicobacter pylori eradication in patients with asymptomatic gastritis. Ann. Intern. Med. 1999, 9: 668-672.
  56. Cardenas V.M., Mulla Z.D., Ortiz M. i wsp.: Iron deficiency and Helicobacter pylori infection in the United States. Am. J. Epidemiol. 2006, 2: 127-134.
  57. Tasar A., Kibrisli E., Dallar Y.: Seroprevalence of Helicobacter pylori in children with constitutional height retardation. Turk. J. Gastroenterol. 2006, 1: 7-12.
  58. Passaro D.J., Taylor D.N., Gilman R.H. i wsp.: Growth slowing after acute Helicobacter pylori infection is age-dependent. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2002, 4: 522-526.
  59. Richter T., Richter T., List S. i wsp.: Five- to 7-year-old children with Helicobacter pylori infection are smaller than Helicobacter-negative children: a cross-sectional population-based study of 3,315 children. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2001, 4: 472-475.
  60. Windle H.J., Kelleher D., Crabtree J.E.:  Childhood Helicobacter pylori infection and growth impairment in developing countries: a vicious cycle? Pediatrics 2007, 3: 754-759.
  61. Stray-Pedersen A., Vege A., Rognum T.O.: Helicobacter pylori antigen in stool is associated with SIDS and sudden infant deaths due to infectious disease. Pediatr. Res. 2008, 4:405-10.
  62. Luzza F., Pensabene L., Imeneo M. i wsp.: Antral nodularity identifies children infected with Helicobacter pylori with higher grades of gastric inflammation. Gastrointest. Endosc. 2001, 53: 60-64.
  63. Korus B., Albrecht P., Bujko J., i wsp.: Ocena Ąbrukowaniaî błony śluzowej żołądka jako objawu zakażenia Helicobacter pylori u dzieci. Pediatria Współczesna - Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2008, 1: 19-23.
  64. Loffeld R.J.: Diagnostic value of endoscopic signs of gastritis: with special emphasis to nodular antritis. Neth. J. Med. 1999, 54: 96-100.
  65. Elitsur Y., Raghuverra A., Sadat T. i wsp.: Is gastric nodularity a sign for gastric inflammation associated with Helicobacter pylori infection in children? J. Clin. Gastroenterol. 2000, 30: 286-288.
  66. Bahu Mda G., da Silveira T.R., Maguilnick I. i wsp.: Endoscopic nodular gastritis: an endoscopic indicator of high-grade bacterial colonization and severe gastritis in children with Helicobacter pylori. J. Pediatr. Gstroenterol. 2003, 36: 217-222.
  67. Prasad K.K., Thapa B.R., Sharma A.K. i wsp.: Reassessment of diagnostic value of antral nodularity for Helicobacter pylori infection in children. Minerva Gastroenterol. Dietol. 2008, 1: 1-6.
  68. Jones N.L., Sherman P.M.: Approaching Helicobacter pylori infection in children: level 1 evidence at last and word of caution. J. Pediatr. 2001, 139: 622-623.
  69. Drumm B., Koletzko S., Oderda G.: Helicobacter pylori infection in children: a consensus statement. European Paediatric Task Force on Helicobacter pylori. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2000, 30: 207-213.
  70. Gold B.D., Colletti R.B., Abbott M. i wsp. North American Society for Pediatric Gastroenterology and Nutrition.: Helicobacter pylori infection in children: recommendations for diagnosis and treatment. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2000, 31: 490-497.
  71. Kusters J.G., van Vliet A.H., Kuipers E.J.: Pathogenesis of Helicobacter pylori infection. Clin. Microbiol. Rev. 2006, 3: 449-490.
  72. Delvin E.E., Brazier J.L., Deslandres C. i wsp.: Accuracy of the 13C-urea breath test in diagnosing Helicobacter pylori gastritis in pediatric patients. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1999, 28: 59-62.
  73. Cadranel S., Corvaglia L., Bontems P. i wsp.: Detection of Helicobacter pylori infection in children with standardized and simplified 13C-urea breath. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1998, 27: 275-280.
  74. Rowland M., Lambert I., Gormally S. i wsp.: Carbon 13-labeled urea breath test for the diagnosis of Helicobacter pylori infection in children. J. Pediatr. 1997, 131: 815-820.
  75. Squires .R.H. Jr, Colletti R.B.: Indications for pediatric gastrointestinal endoscopy: a medical position statement of the North American Society for Pediatric Gastroenterology and Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1996, 23: 107-110.
  76. Black D.D., Haggitt R.C., Whitington P.F.: Gastroduodenal endoscopic-histologic correlation in pediatric patients. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1998, 7: 353-358.
  77. Kindermann A., Demmelmair H., Koletzko B. i wsp.: Influence of age on 13C-urea breath test results in children. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2000, 30: 85-91.
  78. Raymond J., Sauvestre C., Kalach N. i wsp.: Evaluation of a new serologic test for diagnosis of Helicobacter pylori infection in children. Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis. 1999, 3: 192-198.
  79. Konstantopoulos N., Rüssmann H., Tasch C. i wsp.: Evaluation of the Helicobacter pylori stool antigen test (HpSA) for detection of Helicobacter pylori infection in children. Am. J. Gastroenterol. 2001, 3: 677-683.
  80. Ni Y.H., Lin J.T., Huang S.F. i wsp.: Accurate diagnosis of Helicobacter pylori infection by stool antigen test and 6 other currently available tests in children. J. Pediatr. 2000, 136: 823-827.
  81. Van Doorn O.J., Bosman D.K., van’t Hoff B.W. i wsp.: Helicobacter pylori stool antigen test; reliable non-invasive test for diagnosis of Helicobacter pylori infection in children. Eur. J. Gastroenterol .Hepatol. 2001, 13: 1061-1065.
  82. Kabir S.: Detection of Helicobacter pylori in feces by culture, PCR, and immunoassay. J. Med. Microbiol. 2001, 50: 1021-1029.
  83. Wardyn A.K., Życińska K., Życiński Z. i wsp.: Diagnostyka zakażenia Helicobacter pylori w Helicobacter pylori - Przewodnik Dla Lekarza Praktyka. red. Wardyn A.K., Życińska K., Życiński Z. Professional Medicine Promotion, Warszawa 2004: 58-67.
  84. Dzieniszewski J., Jarosz M. i Grupa Robocza PTG.: Postępowanie w zakażeniu Helicobacter pylori (Rok 2004). Wytyczne opracowane przez Grupę Roboczą Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Gastroenterol. Pol. 2004, 11: 41-48.
  85. Bourke B., Ceponis P., Chiba N. i wsp.; Canadian Helicobacter Study Group. Canadian Helicobacter Study Group Consensus Conference: Update on the approach to Helicobacter pylori infection in children and adolescents—an evidence-based evaluation. Can. J. Gastroenterol. 2005, 7: 399-408.
  86. Tirén U., Sandstedt B., Finkel Y.: Helicobacter pylori gastritis in children: efficacy of 2 weeks of treatment with clarithromycin, amoxicillin and omeprazole. Acta Pediatr. 1999, 88: 166-168.
  87. 87. Behrens R., Lang T., Keller K.M. i wsp.: Dual versus triple therapy of Helicobacter pylori infection: results of a multicentre trial.  Arch. Dis. Child. 1999, 81: 68-70.
  88. Casswall T.H., Alfvén G., Drapinski M. i wsp.: One-week treatment with omeprazole, clarithromycin, and metronidazole in children with Helicobacter pylori infection. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1998, 27: 415-418.
  89. Moshkowitz M., Reif S., Brill S. i wsp.: One-week triple therapy with omeprazole, clarithromycin, and nitroimidazole for Helicobacter pylori infection in children and adolescents. Pediatrics. 1998, 100: E14.
  90. Walsh D., Goggin N., Rowland M. i wsp.: One week treatment for Helicobacter pylori infection.  Arch. Dis. Child. 1997, 76: 352-355.
  91. Kato S., Takeyama J., Ebina K. i wsp.: Omeprazole-based dual and triple regimens for Helicobacter pylori eradication in children.  Pediatrics. 1997, 100: E3.
  92. Khurana R., Fischbach L., Chiba N. i wsp.: Meta-analysis: Helicobacter pylori eradication treatment efficacy in children. Aliment. Pharmacol. Ther. 2007, 5: 523-36.
  93. Gottrand F., Kalach N., Spyckerelle C. i wsp.: Omeprazole combined with amoxicillin and clarithromycin in the eradication of Helicobacter pylori in children with gastritis: A prospective randomized double-blind trial. J. Pediatr. 2001, 5: 664-8.
  94. Tirén U., Sandstedt B., Finkel Y.: Helicobacter pylori gastritis in children: efficacy of 2 weeks of treatment with clarithromycin, amoxicillin and omeprazole. Acta Paediatr. 1999, 2: 166-8.
  95. Kato S., Ritsuno H., Ohnuma K. i wsp.: Safety and efficacy of one-week triple therapy for eradicating Helicobacter pylori in children. Helicobacter. 1998, 3: 278-282.
  96. Fischbach L., Evans E.L..: Meta-analysis: The Effect of Antibiotic Resistance Status on the Efficacy of Triple and Quadruple First-line Therapies for Helicobacter pylori. Aliment. Pharmacol. Ther.  2007, 3: 343-357.
  97. Caristo E., Parola A., Rapa A. i wsp.: Clarithromycin resistance of Helicobacter pylori strains isolated from children’ gastric antrum and fundus as assessed by fluorescent in-situ hybridization and culture on four-sector agar plates. Helicobacter 2008, 6: 557-63.
  98. Gisbert J.P., Pajares J.M.: Review article: C-urea breath test in the diagnosis of Helicobacter pylori infectionóa critical review. Aliment Pharmacol. Ther. 2004, 20: 1001-1017.
  99. Vaira D., Holton J., Menegatti M. i wsp.: Review article: invasive and non-invasive tests for Helicobacter pylori infection. Aliment Pharmacol. Ther. 2000, 14 (Suppl 3): 13-22.
  100. Bilardi C., Biagini R., Dulbecco P. i wsp.: Stool antigen assay (HpSA) is less reliable than urea breath test for post-treatment diagnosis of Helicobacter pylori infection. Aliment Pharmacol. Ther. 2002, 16: 1733-1738.
  101. Parente F., Maconi G., Bianchi Porro G. i wsp.: Stool test with polyclonal antibodies for monitoring Helicobacter pylori eradication in adults: a critical reappraisal. Scand. J. Gastroenterol. 2002, 37: 747-749.
  102. Perri F., Manes G., Neri M. i wsp.: Helicobacter pylori antigen stool test and 13Curea breath test in patients after eradication treatments. Am. J. Gastroenterol. 2002, 97: 2756-2762.
  103. Gisbert J.P., Pajares J.M.: Diagnosis of Helicobacter pylori infection by stool antigen determination: a systematic review. Am. J. Gastroenterol. 2001, 96: 2829-2838.
  104. Makristathis A., Barousch W., Pasching E. i wsp.: Two enzyme immunoassays and PCR for detection of Helicobacter pylori in stool specimens from pediatric patients before and after eradication therapy. J. Clin. Microbiol. 2000, 38: 3710-3714.

Autor: Piotr Albrecht, Izabella Łazowska-Przeorek
Źródło: "TERAPIA" NR 6 (226), CZERWIEC 2009, Strona 4-8